استاد عسجدی را چقدر می شناسیم

 شاید بسیاری از ما  سرایندگان سده های ۴ و ۵ را به نیکی نشناسیم و از آنها تنها نامی شنیده باشیم. 

این همه در جایی است که این سرایندگان سردسته گسترش دهندگان و پابرجا نگه دارندگان زبان و فرهنگ بومی ایران بوده اند. 

ناگفته پیداست که فردوسی بزرگ از همه این سرایندگان بر ما آشنا تر است اما کیست که نداند سروده های وی نیز هم اکنون در میان مردم ما  ناشنیده و دور افتاده اند. 

یکی از این بزرگان استاد عبدالعزیز عسجدی است . 

وی بنا به گواهی استاد نفیسی اولین کسی است که «صنایع ادبی » را در سروده های خود به کار گرفت و پس از او این کار در میان سرایندگان پارسی پیدایش و نمو یافت. 

زرگر و طلاساز را پیشتر عسجَد می خواندند و از این روست که می توان پی برد کار استاد یا پدر وی زرگری بوده است. 

عسجدی هم نشین و همدم سخن سرایان بزرگ دیگری همچون عنصری و فرخی بوده است. 

گویند روزی که فردوسی پای به دربار محمود غزنوی گذاشت سرایندگان آن روز که ۳ تن از آنان دارای بالاترین نزدیکی به شاه بودند و از نگاه زبان و نوشتار نیز سرور هم زمانان خویش بودند خواستند فردوسی را بیازمایند به همین دلیل چنین سرودند تا ببینند آیا فردوسی توان سرودن آخرین مصرع را دارد یا خیر که اگر نداشت وی را از دربار برانند. آن سروده این است: 

عنصری:چون عارض تو ماه نباشد روشن 

فرخی: مانند رخت گل نبود در گلشن 

عسجدی: مژگانت همی گذر کند از جوشن  

فردوسی: مانند سنان گیو در جنگ پشن 

که با این کار ـ فردوسی خود را به آنها نشان داد و پذیرفته شد. 

از نوشته های عسجدی که تنها ۲۵۶ بیت سروده از وی در دست است و  یادوارره نوشته های گذشتگان می توان فهمید  وی پبیش از آن که در دربار محود غزنوی پذیرفته شود بسیار تنگدست بوده و روزگار به دشواری میگذرانده است. اما پس از آن که به این دربار راه یافت به دارایی هنگفتی رسید که بنا بر نوشته هایی تنها به پاس سرودن قصیده «فتح سومنات» که درباره گشودن معبد سومنات هند به دست شاه محمود بود نزدیک به ۱۰۰۰۰۰ سکه دریافت کرد . 

این استاد سخن همیشه از کسانی که از خوشی های روزگار می گریختند دوری می جست و همیشه   خوشگذرانی در این زندگی را می ستایید. 

وی تا پایان زندگی خود که ۲ سال پس از مرگ شاه محمود رخ داد در ناز و دارایی زیست. 

این سراینده پارسی به نوعی شیوا و رسا سروده است که بسیاری از سروده هایش را هنوز  می توان به سادگی دریافت و فهمید. 

با نگاه به این سروده های می توان هم بینش و جهان بینی استاد را شناخت و هم به استادی وی در زبان و سروده های پارسی دست یافت: 

برخیز و بر افروز هلا قبله زردشت 

                                                         بنشین و بر افکن شکم قاقم بر پشت 

بس کس گرویدند به زردشت کنون باز 

                                                         ناکام کند روی سوی قبله زردشت. 

----------- 

ای گشته خجل آب حیات از دهنت 

                                                سرو از قد و ماه از رخ و سیم از ذقنت 

صاحبنظری کجاست تا در نگرد 

                                                 صد یوسف مصر در ته پیرهنت  

--------------- 

فغان ز دست ستم های گنبد  دوار 

                                                  فغان ز سفلی و علوی و ثابت و سیار 

چه اعتبار بر این اختران نا معلوم 

                                                  چه اعتماد بر این روزگار نا هموار 

                                            . . . . . 

بساز کار قیامت به قوت ایمان  

                                                 بشوی روی طبیعت به آب استغفار  

-----------------

هم ساده گلی هم شکری هم نمکی  

                                                      بر برگ گل سرخ چکیده نمکی 

پیغمبر مصری به خوبی و مکی 

                                                      من بوسه زنم لب بمکم تو نمکی *

------------ 

از شرب مدام و لاف مشرب توبه 

                                          وز عشق بتان سیم غبغب توبه 

دل در هوس شراب و بر لب توبه 

                                           زین توبه نادرست یارب توبه **

نمک در مصرع یکم : همان نمک خوراکی است . نمک در مصرع دوم نم کوچک یا نم کم است. نمک در مصرع سوم در پاسخ به مکیدن و این دریافت است که من می مکم ولی تو نمی مکی. این یکی از صنایع به کار گرفته شده و زیبای استاد در سروده ها است . 

** این رباعی استاد به اندازه ای گیرا و رسا و زیبا است که بارها سرایندگان دیگر از آن استقبال کرده یا آن را تضمین نموده اند.